Burgers overal ter wereld verenigen zich

Zelfs in China zijn er al honderdduizenden burgerverenigingen…

In onze vorige blog focusten we op sociale ondernemers. Gesitueerd ergens in de grijze zone tussen burgerverenigingen en grootbedrijven, maar zich duidelijk thuis voelend in de ondernemerswereld.
Een essentieel kenmerk van een onderneming is, volgens internationale definities, dat zij haar belangrijkste inkomsten haalt uit de realisatie van een economische dienstverlening aan derden.* Organisaties die alleen diensten voor intern gebruik leveren en (of) hoofdzakelijk draaien op lidgelden, giften, legaten, sponsoring en/of niet-productgebonden subsidies, zijn dus geen onderneming. Zij vormen ‘het verenigingsleven’: sociale bewegingen, niet-gouvernementele organisaties (ngo’s)**, vrijwilligersinitiatieven.

Door de sterke focus van politiek en media op economie, bedrijfsleven, arbeidsmarkt en consumptie krijgt die kant van het spectrum veel minder aandacht. Terwijl het nochtans duidelijk is: in almaar meer landen verenigen almaar meer burgers zich.

89.703. Zoveel actieve vzw’s telde ons land in 2010.*** Maar hun aantal stijgt jaar na jaar. In de jaren 2004-2010 werden elk jaar ongeveer 4000 vzw’s opgericht. En sinds ‘11 loopt dat aantal op, tot 5000 in 2014 tot 2016.
Natuurlijk stoppen ook vele vzw’s. Het aantal gepubliceerde stopzettingen varieert de laatste jaren tussen 2500 en 3000 per jaar. Als we ervan mogen uitgaan dat de meeste daarvan nog actieve vzw’s waren, is de nettotoename gemiddeld 2500 per jaar. Wat betekent dat er momenteel naar schatting ruim 100.000 actieve vzw’s zijn.

Ongeveer de helft zijn vzw’s met Nederlandstalige statuten. In 2016 waren er 2333 startende Nederlandstalige vzw’s. Dit jaar wordt het wellicht niet minder. Op 30 november ’17 stond de teller al op 2247. Meer dan in ‘16, toen er in dezelfde periode 2146 vzw’s bijkwamen.
In ’16 waren er 1596 (gepubliceerde) stopzettingen van Nederlandstalige vzw’s. Dat maakt dat er dat jaar netto 737 vzw’s bijkwamen. Op 30 november jongstleden stond de teller van gepubliceerde vzw-ontbindingen op 1503. De nettotoename ligt de laatste jaren dus tussen 700 en 1000 vzw’s.

50.000 actieve vzw’s in Vlaanderen, dat betekent bijna 1 per 100 inwoners. Ruim twee op drie steunen alleen op vrijwilligers. En dan zijn tellen we de verenigingen zonder rechtspersoonlijkheid (‘feitelijke verenigingen’) nog niet mee. Hun aantal? Niet bekend, maar het overstijgt zo goed als zeker het aantal vzw’s.

Honderdduizenden mensen dus die zich verenigen. Dat betekent hoe dan ook veel maatschappelijke (meer)waarde. Het feit dat ze mensen samenbrengen heeft maatschappelijk al een positieve impact. Bij slechts een miniem aantal van de nieuw opgerichte vzw’s kan men vrezen dat ze eerder deel van het probleem zijn in plaats van de oplossing. Een vzw ter promotie van de autorallysport bijvoorbeeld. Initiatieven dus die wellicht een aantal mensen amusement bieden maar daarbij externe maatschappelijke kosten veroorzaken waardoor hun maatschappelijke waarde onder nul duikt. (Al is dat natuurlijk peanuts, vergeleken met wat bijvoorbeeld de auto-industrie en frisdrankgiganten aan problemen veroorzaken.)

Die nul komma zoveel procent buiten beschouwing gelaten hebben alle nieuwe vzw’s een nobel doel. Ongeveer zeven op tien hebben een sociocultureel doel. (Tussen haakjes: die krijgen sinds juli een voorstellingsbrief van scwitch in de bus.) Bijna twee op tien zijn sportverenigingen. En bij zowat één op tien nieuwe vzw’s kan men uit de statuten niet opmaken wat het concrete doel en de kernactiviteit juist zijn.

Voor spectaculaire cijfers moeten we echter elders in de wereld zijn. In China zijn er al meer dan een half miljoen (geregistreerde) ngo’s opgericht. 547.000 (in 2013) om precies te zijn. Bijna allemaal opgericht in de periode na 1989.**** Dat betekent, met ruim 1,3 miljard inwoners, 1 op 2300 inwoners.
In India (1,2 miljard inwoners) zijn er naar schatting tussen 2 miljoen ngo’s, of 1 op 600 inwoners. In Brazilië zijn er meer dan 300.000, en in Rusland zou het om ruim 270.000 gaan.
Relatief gezien lopen de nieuwe opkomende landen dus nog achter, maar in absolute cijfers oogt het fenomenaal.

* Wim Van Opstal, De sociale onderneming: een conceptueel kompas, Verso, 2017, pp. 10-11
** Volgens de gangbare, ruime definitie: organisaties die niet tot een overheid behoren, niet commercieel zijn en een politiek of maatschappelijk doel nastreven. In België worden met ngo’s doorgaans alleen organisaties voor ontwikkelingssamenwerking bedoeld.
*** Antwoord van de minister van Financiën op Parlementaire vraag nr. 22 van Peter Logghe dd. 07.03.2013
**** Kathinka Fürst, Regulating through leverage: Civil regulation in China, Universiteit Amsterdam, 2016, pp. 66-70

Reacties